ՏԱՏԻՍ ՏՈՒՆԸ

ԳՈԼԻ ԹԱՐԱՂԻ

Գոլի Թարաղին ծնվել է 1939 թվականին Թեհրանում՝ մտավորականի ընտանիքում: Բարձրագույն կրթություն ստացել է ԱՄՆ-ում, ապա ուսումը շարունակել  է Թեհրանի համալսարանում՝ ստանալով փիլիսոփայության մագիստրոսի կոչում: Թեև իսլամական հեղափոխությունից  հետո Թարաղին ապրում ու ստեղծագործում է Ֆրանսիայում և հաճախ ստիպված է լինում տարիներով սպասել հրատարակության համար թույլտվության, այնուամենայնիվ , գրքերը սկզբունքորեն գրում է միայն պարսկերեն և տպագրում միայն Իրանում:

«Տատիս տունը» պատմվածքն ընդգրկված է «Հիշողության պատառիկներ» ժողովածուում:

 

Հինգշաբթի[1] օրերը ժամը տասներկուսին դասերն ավարտվում են, և հանգստյան ժամերը ձգվում են մինչև շաբաթ առավոտ, կեղտի մեջ կորած շաբաթ առավոտ: Հինգշաբթիների հետկեսօրը տարբերվում է մնացած բոլոր օրերի ցերեկներից: Լուսավոր է, արծաթազօծ, բուրում է հաճելի իրադարձությունների և երջանիկ ակնթարթների բույրով: Մեղմ է, տաքուկ, երանավետ՝ նման տատիկի քուրսիի տակ նստելուն կամ մայրիկի գորովագութ կրծքին սեղմվելուն:

Շաբաթվա յուրաքանչյուր օր իր ձևը, գույնն ու բույրն ունի: Շաբաթ օրն անճոռնի է, դառն ու վնասատու: Նման է տիկին Թուբայի թթված աղջկան՝ երկար, լղար ու մանր չար աչքերով: Կիրակին պարզ է, հիմարավուն և ինքն իր համար, զուր թրև է գալիս այս ամենի արանքում: Երկուշաբթին պարոն Հեշմաթ Ալմալաքի պես է՝ հավասարակշռված, ներկայանալի, մոխրագույն կոստյումով ու ձեռնափայտով: Երեքշաբթին ամաչկոտ է ու խաղաղ, գույնը կանաչավուն է կամ կիտրոնի նման դեղին: Չորեքշաբթին ցանցառ է, թմբլիկ, ասող-խոսող, ծիծաղկոտ: Բուրում է ինչպես Հասան աղայի ախորժալի ոսպով փլավը: Հինգշաբթին դրախտ է: Ուրբաթը երկու մասի է բաժանվում. առավոտից մինչ կեսօր աշխույժ է, եռուզեռով և հայրիկի նման գործով, մարզանքով, փողով ու առողջությամբ լի: Իրիկնամուտին ծանր ու տրտում է դառնում, լեցուն կցկտուր հուզումներով, անառիթ վշտերով, մի տեսակ մեղքի զգացողությամբ, կեսօրվա շատակերությունից (քաբաբ՝ շնչահեղձ լինելու աստիճանի) բխող սրտխառնոցով, գրելու անիծյալ ճիգերով, ռադիոյից լսվող երգի տրտմագին ելևէջներն ունկնդրելով, հյուր գնացած մայրիկի վերադարձի րոպեները հաշվելով: Եվ ամեն ինչ մուգ սրճագույն է, նույնիսկ երկինքը, ծառերն ու օդը:

Հինգշաբթի օրերը ճաշում ենք տատիկի տանը. ողջ ընտանիքով: Հասան աղան գալիս է ինձ տանելու և միշտ ուշանում է: Կռվում է մեզ հետ և ողջ ճանապարհին կոնքերը շարժելով՝ վազում իմ հետևից՝ հայհոյելով իրեն, ու ինչ հիմար երեխա կա, նրան: Իր բոլոր դժբախտություններն ու անհաջողությունները կապում է մորս հետ: Երդվում է, որ հենց վաղը կգնա մեր տնից, և այլ խոսքեր ու սպառնալիքներ, որոնք հազար անգամ լսել եմ և բանի տեղ չեմ դնում:

Տատիկիս տունը երեսուն մետրանոց փողոցի ծայրին է՝ Հեշմաթ Ալդուլայի խաչմերուկից հետո: Ֆիրուզքուհի դպրոցից մինչև այնտեղ երկար ճանապարհ է, որն ինձ երկու քայլից ավելի չի թվում: Այնքան ուրախ եմ, որ հոգնածություն ու քաղց չեմ զգում: Յուրաքանչյուր փողոց, յուրաքանչյուր պողոտա, յուրաքանչյուր առվակ, որի վրայից պիտի թռչեմ, խաչմերուկի յուրաքանչյուր ոստիկան ու քաղաքի բոլոր մարդիկ, մեքենաները, խարխուլ կառքերն ու ուղևորներով լեփ-լեցուն ավտոբուսները, ազդանշաններն ու ձայներն ինձ ավելի են մոտեցնում տատիս տանը: Երբ աչքս ընկնում է փայտե շագանակագույն դռանը, և մատս դիպչում է զանգի կոճակին, ուրախությունից խլվլոցն ընկնում է մարմինս, և միայն այդ ժամանակ եմ զգում ՝ ինչքան սոված ու հոգնած եմ: Գցում եմ պայուսակս, պատին հենվելով սահում դեպի գետին: Ի՜նչ բավականություն է: Կարող եմ ժամերով նստել այդպես՝ կիսամեռ, երջանիկ ու երազկոտ:

Տատիս տունն արտասովոր վայր է: Մի կեսը լուսավոր է, զվարթ ու ծանոթ, մյուս կեսը՝ մութ, տրտում, առեղծվածային: Միջանցքի ծայրին՝ պատի վրա, մի մեծ հին ժամացույց կա, որի տիկ-տակի ձայնը հետևում է մարդկանց սենյակից սենյակ: Մայրիկն ասում է. «Այս ժամացույցը հարյուր հիսուն տարի է՝ կա և մեզանից հետո էլ դեռ լինելու է»: Այդ պնդերես, հին ժամացույցը դուրս չի գալիս, «մեզանից հետո»-ի իմաստն էլ չեմ ընկալում և ավելի եմ զայրանում: Երկրորդ հարկի մուտքն արգելված է. Այնտեղ գնալու իրավունք չունի ոչ մի երեխա: Յոթերորդ աստիճանից վերև սկսվում է այլ աշխարհ, անհայտ իրադարձությունների, ծածուկ վշտերի, քչփչոցի ու անձայն լացերի աշխարհ: Քեռիներիցս մեկը, թե որը, չգիտեմ, ապրում է վերևի հարկում: Չնայած մորս հորինած ստերին ու տատիս լռությանը, ես, եղբայրս ու քեռուս տղաները գիտենք, որ այդ աներևույթ քեռին հիվանդ է, և եթե մեզ՝ երեխաներիս են հարցնում, ասում ենք, որ քեռուս վիճակը ծանր է, և երբեք էլ լավ չի լինելու: Իհարկե, մի տեղը տեղին ապտակ է հետևում դրան, որպեսզի նման բազում սխալներից մենք հեռու մնանք:

Ես երբևէ չեմ տեսել այդ քեռուս, բայց նրա հազի ձայնը ճանաչում եմ: Նկարիչ է, և նրա կտավներից երկուսը կախված են հյուրասենյակի պատից: Ամեն անգամ, երբ տատիս տուն ենք գնում, մայրս նրա ուտելիքի ու դեղերի  սկուտեղը վերևի հարկ է տանում և երբ վերադառնում է, աչքերը լացից կարմրած են լինում: Եթե հարցնես, կասի մժեղ է մտել աչքը կամ մրսել է: Մեծերը ջանում են, որ մենք բոլոր անախորժ իրադարձություններից անտեղյակ մնանք, բայց մենք ամեն ինչից էլ տեղյակ ենք: Հասան աղան ականջ է դնում դռան հետևից, Թուբա խանումը նայում է փականի անցքից և քանի որ կախարդություն ու մոգություն անել գիտի, ամեն ինչ տեսնում է ու լսում և գիշերը, երբ մենակ է մնում մեզ՝ երեխաներիս հետ, պատմում է կատարվածը: Մայրս չի գիտակցում, որ քեռուս հիվանդությունը կամ ինչ-որ մեկի մահը մեզանից ոչ մեկին չի հուզում, ընդհակառակը, ուրախանում էլ ենք, քանի որ տատիկը հալվա է պատրաստում, իսկ մեծերը, երբ սգի ու վշտի մեջ են, ավելի վախվորած ու սիրալիր են դառնում: Ինչո՞ւ: Մենք որ չենք հասկանում: Բայց կարևոր չէ: Ի վերջո, ավելի քիչ կարգադրություններ են անում, վիճում ու կռվում: Նույնիսկ շոյում են գլուխներս, և եթե, Աստված մի արասցե, ասում ենք ինչ-որ տեղ է ցավում, ոտք ու ձեռք ընկած վազում են բժշկի ու դեղի հետևից:

Բակն էլ է տան նման. բաժանված է լավ ու վատ հատվածների: Ավտոտնակի ու կաթսայատան դռները միշտ փակ են: Թուբա խանումն ասում է՝ իր աչքով է տեսել, թե ինչպես են մի քանի կճղակավոր դևեր ու չարաճճի փոքրիկ փերիներ խաղում կաթսայատանը: Եղբայրս քաշում է Թուբա խանումի ծամերը և անսասան է մնում, նրա ոչ մի բառին չի հավատում: Երբ գնում եմ տատիկիս տուն, համարձակ, մեծավարի ու հանգիստ անցնում եմ կաթսայատան մոտով, բայց գիշերը տարօրինակ ձայներ եմ լսում, և ինձ թվում է՝ ծառերի սաղարթների մեջ կասկածելի ստվերներ են շարժվում, ու մարմինս սառցակալում է: Հազար ու մի պատրվակով մահճակալս մոտեցնում եմ տատիս մահճակալին և ջանում չմտածել ու չնայել մթան ծակուծուկերին:

Բակի կենտրոնում կա քառակուսի աղյուսապատ ջրավազան՝ թեք շատրվանով, որ պտտվում է, և ամենուր ու ամենքին ջրում: Բանջարանոցները լի են խոտով և կիսաշունչ դդմի ու լոլիկի թփերով: Միայն արքայախնձորենին է մի աշխարհ բերք տալիս, բայց եթե մի անամոթ երեխա համարձակվի ու ձեռքը խակ մրգերին մեկնի, մեծերը նրա վերջը կտան: Ջրավազանի շուրջը սփռված են խորդենու թաղարները: Վերևի հատվածում՝ պատին մոտ, դրված են մի քանի փայտե թախտեր՝ միջատապաշտպան ճերմակ շղարշներով ու ծաղկավոր մաքուր ծածկոցներով: Յուրաքանչյուր թախտի մոտ թաղարով հասմիկ կա, որ ծաղկում է ողջ ամռանը, և նրա բույրը նույնիսկ քնած մարդն է զգում: Այդ թախտերը մայրիկի և  այն թոռների համար են, որոնք տատիկի տանն են գիշերում: Ես, եղբայրս և Դարեհը՝ փոքր քեռուս տղան, ընտրյալներ ենք: Մորաքույր Ազարի վայրենի երեխաները, դեռ տեղ չհասած, վզակոթերին հարված ուտելուց հետո սպասավորներից մեկի ուղեկցությամբ հետ են ուղարկվում: Թուբա խանումը, մեծ մորաքույրը, Գոհար Թաջ խանումը, բիբիջանը գերդաստանի մեծերն են: Քնում են հյուրասենյակում՝ գորգի վրա՝ կողք կողքի, և մինչև առավոտ հազում ու փռշտում: Մե՛կ նստում են ու տրորում իրենց այտուցված, ցավող ոտքերը, մե՛կ գնում են, միզում, վերադառնում (քնած ժամանակ էլ հանգիստ չեն տալիս) մե՛կ մերսում են, կա՛մ փորի փուքը բաց թողնում, կա՛մ տնքում: Գոհար Թաջ խանումը տարբերվում է մնացածից: Ծաղկեփնջի է նման: Սառնաշաքարի ու վարդաջրի բույրով է բուրում: Աչքերը կապույտ են, մազերը՝ ճերմակ, շուրթերը՝ ալ: Քնած ժամանակ էլ է ձայնը տարբերվում մնացածի ձայներից: Ասես թռչուն լինի: Մի դեղձանիկ, որ երգում է սաղարթների մեջ:

Կաթսայատան վերևում կա մի մեծ սենյակ՝ մշտապես փակ պատուհաններով, վարագույրները՝ քաշված: Այդ հարկի պատերն ու պատուհաններն ամբողջությամբ ծածկված են կանաչով՝ երկար բաղեղներով: Կախարդների տների նման է: Երեխայակեր կախարդների: Այդ կանաչ սենյակում է բնակվում քեռիներիցս մեկը, որը թմրամոլ է ու խաղամոլ: Երեխաների թշնամին է: Ոչ մեկի հետ հաշտ չէ: Բոլորից խռոված է և միշտ մենակ: Մի անգամ Թուբա խանումին է քացահարելով վռնդել սենյակից, մեկ ուրիշ անգամ էլ ուժեղ ոլորել Ազարի երեխաների քիթն ու ականջը: Ինձնից ու եղբորիցս հեռու է մնում: Կարծում եմ՝ հորիցս է վախենում: Թուբա խանումն ասում է, որ այդ քեռին բոյ-բուսաթով, սիրուն տղամարդ է եղել: Սև խոշոր աչքեր է ունեցել,  ճերմակ ատամներ: Վիշտն է նրան այդ օրին հասցրել, վիշտը, խանդն ու սերը: Նայում եմ քեռուս ու տեսնում, որ երկու ուռած մանր աչքեր և մի բուռ դեղնած սև ատամներ ունի: Մի՞թե հնարավոր է այդքան փոխվել: Այդպես կծկվել ու ճմռթվել: Հեղեղը եկավ, ջարդուփշո՞ւր արեց: Թուբա խանումն ասում է. «Համբերի՛ր, քո հերթն էլ կգա: Կնայես հայելու մեջ  ու ինքդ քեզնից կվախենաս: Թե չէ ես է՞դ տեսքին էի: Բիբիջանն էդպիսի՞նն էր: Կյանքն է մարդուն ծռմռում: Աչքդ կթարթես, կտեսնես դարձել ես քաֆթառ կուզիկ»:

Թուբա խանումը ստախոս է ու չար: Նրա մի բառին անգամ չեմ հավատում: Ուզում է ինձ վախեցնել: Սիրունները սիրուն էլ մնում են, ինչպես մայրիկը, իսկ սուտասան, չար մարդիկ վերածվում են գեշ, քոռ ու քաչալ քաֆթառների: Քեռիս ի սկզբանե էլ այդ տեսքին է եղել: Թուբա խանումը չգիտի, չի տեսել: Երբեմն այդ դեղնած, վտիտ քեռիս դուրս է գալիս բակ և մաքուր օդ շնչում: Արևի ճաճանչները դիպչում են նրա աչքերին, և կիսափակ կոպերով շուրջն է նայում:  Կանգնում է այգու մոտ ու ինքն իրեն խոսում: Տասը-քսան աղունիկ ունի: Նրա կյանքի միակ զբաղմունքը այդ թռչունների հետ տնտնալն է: Իրիկնամուտին բարձրանում է կտուր ու թռցնում նրանց: Մեկին ամենաշատն է սիրում: Ոսկեգույն օղակով ճերմակ աղավնի է: Անունը Մարիամ է՝ իր նախկին կնոջ անունը: Զրուցում է այդ աղավնու հետ: Սիրաշահում: Դնում է գրպանը կամ ուսին: Եղբայրս ասում է՝ նրա աղունիկներն էլ են թմրամոլ (լուսամուտից տեսել է՝ ինչպես են աղավնիները ղունղունում ափիոնի կրակամանի շուրջը: Սիրելի աղավնին քեռու ոտքին թառած է եղել՝ ծխամորճի ափիոնը կտցելիս): Մայրիկը բոլորիս զգուշացրել է, որ նրա սենյակին մոտենալու իրավունք չունենք, քանի որ վերջինս զբաղված է հետազոտություններով ու կարևոր գիրք գրելով: Ես ամեն ինչ գիտեմ քեռուս մասին: Թուբա խանումն է պատմել: Քեռիս կնոջ պատճառով է այդ օրն ընկել: Չափազանց սիրահարված ու խանդոտ է եղել: Թույլ չի տվել՝ Մարիամը ոտքը տնից դուրս հանի: Դռները կողպել է, վարագույրները քաշել և ենթադրել, որ կինը մեկին կնայի կամ կմտածի մեկի մասին, որին ճանաչել է նախքան իրեն հանդիպելը, երիտասարդ տարիներին, մանկության օրերին կամ քնած ժամանակ: Թույլ չի տվել՝ կինը քնի, արթնացրել է նրան, հարցրել՝ երազում ո՞ւմ էիր տեսնում: Ինչո՞ւ էիր ժպտում քնի մեջ: Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ, ինչո՞ւ: Ձայնը գլուխն է գցել, զուր ու անիմաստ բղավել: Մարիամի միակ ազատ օրը ամսվա վերջին օրն է եղել, այն էլ թաղի բաղնիքը գնալու համար: Քեռին ստվերի նման քայլ առ քայլ հետևել է նրան: Նստել է բաղնիքի դռանը: Թերթ է կարդացել: Հսկել է անցուդարձը, հետո կնոջ հետ տուն վերադարձել, և դարձյալ նույն ապուրը, նույն ապուրամանը:

-Մի անգամ՝ ուրբաթ երեկոյան՝ ճիշտ Նոր տարուց առաջ, Մարիամը բաղնիքից դուրս չի գալիս: Մի ժամ, երկու ժամ… Չկա ու չկա: Քեռին ծխում է: Հորանջում է: Քայլում է: Ժամացույցին է նայում: Ներս է խուժում: Բղավում է: Գժվել է: Ի՞նչ է պատահել: Հաստատ կինը մեռել է, խեղդվել է: Ոտքի հարվածով բացում է դուռը: Տեսնում է՝ բաղնիքում չէ: Բաղնիքում չէ՞: Իրեն կորցնում է: Հավատը չի գալիս: (Սիրում եմ պատմության այդ հատվածը: Թուբա խանումն այնպես է պատմում, ասես ինքն այնտեղ է եղել ու ամեն ինչ իր աչքով է տեսել): Ինչպե՞ս է դուրս եկել: Աստված գիտի: Գուցե քեռուն ինչ-որ բան է խմեցրել, գուցե աղոթքով ու հմայությամբ կարողացել է անտեսանելի դառնալ, գուցե քիսաչի Խադիջայի չադրան գլխին է քաշել, և մինչ քեռին տարված է եղել խաչբառ լուծելով, ծլկել է:

Ես ծափ եմ զարկում Մարիամի ազատության համար և ուռա գոռում: Թեև Հասան աղան հարյուր անգամ լսել է այդ պատմությունը, կախարդի ու հմայության անունները լսելուն պես տեղից ցատկում է, աղոթում ու այս ու այն կողմ փչում: Ասում է՝ դաս ու խրատ է, դաս ու խրատ է, և այդ անիմաստ նախադասությունն արտաբերում է ցանկացած առիթով: Այս դրվագից հետո Թուբա խանումը ոգևորվում է: Կանգնում է և դեպքի շարունակությունը պատմում ձեռքերի, ոտքերի, գլխի շարժումներով: Երկու-երեք բաժակ թեյ է խմում: Ղալյան է քաշում, երեկոյան աղոթքն անում, հետո մի աման արևածաղիկ է դնում մեր առաջ և շարունակում.

-Քեռիդ գոռալով մտնում է կանանց բաղնիք ու փնտրում քիսայողներին: Կանանց չադրաները երեսներից քաշում է, վազում դուրս, դռներ է ծեծում, մեքենաների առաջը կտրում, կախվում ընթացող ավտոբուսի բռնակներից ու անծանոթների օձիքներից, տուրուդմբոց սարքում, ծեծ ուտում, տեղը տեղին ծեծ: Փորուփոշման, մեն-մենակ տուն է գալիս: Հալից ընկնում է: Ո՛չ բերանը հաց է դնում, ո՛չ էլ որևէ մեկին ճանաչում է:

Քառասուն օր ու գիշեր զառանցում է, քնած թե արթուն կանչում է կնոջը: Դեղ ու դարմանը չեն օգնում: Նույնիսկ Թուբա խանումի կախարդական հեղուկները ոչինչ չեն փոխում: Նրան տանում են ծովափ, հիվանդանոց, հոգեբուժարան: Ճար չկա: Բան ու գործը սենյակներում քայլելն ու մի գլուխ լացելն է, ինչպես տզտզան երեխաները կամ մահվան շեմին՝ պառավները: Մի անգամ հայրս տեսնում է քեռուս այդ վիճակում և մի զույգ սրտաբուխ ապտակ է հասցնում քիթ-բերանին, որ տղամարդ դառնա: Քեռին մի քանի ժամ սսկվում է, շշմում, հետո խոհանոցի դանակն առնում է, ընկնում սեփական ջանին, ուզում է սիրտն ու փորը պատառ-պատառ անել: Բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, դանակը հին է լինում, սայրը՝ ջարդված: Դրանով իսկի պանիր կտրել չէր լինի, ուր մնաց՝ մարդու միս: Բոլորն սպասում են, թե էլ ինչ պիտի անի, մինչև աշխարհ տեսած ու խելացի պապիս գլխում մի հանճարեղ միտք է ծագում. կարգադրում է, և կաթսայատան վերևի սենյակը ներկում ու մաքրում են: Կրակամանն ու ափիոնի փաթեթը վերցնում է և մեկ ամիս քեռու հետ մնում այդ սենյակում: Երբ լքում է սենյակը, քեռին արդեն իսկական թմրամոլ էր ու ավելի քիչ էր նվնվում:

Այդ խելացի ու քնքուշ պապիկից կցկտուր, աղոտ հիշողություններ ունեմ: Նրա պատկերը խունացած նկարի նման ամբողջանում է գլխիս մեջ: Շագանակագույն մազ-մորուք ունի: Դեղագետ է, և ինձ դուր է գալիս նրա դեղատունը: Սիրում եմ թաքնվել սեղանի տակ՝ մութ դարակների մեջ, ու խաղալ դատարկ դեղատուփերի հետ: Վարդագույն տուփերն աղջիկներն են, սպիտակները՝ տղաները: Աղջիկները հետևում են տղաներին: Ծեծում են իրար, պատառոտում միմյանց: Երբեմն էլ սիրահարվում են ու ամուսնանում: Ամենագեղեցիկ տուփը մայրիկն է: Ժամանակ առ ժամանակ այդ տուփը կորչում է, մեռնում, և ես արտասվում եմ նրա համար: Կամ ծեծում եմ: Ոլորում եմ ականջն ու բռունցքով հարվածում դեմքին: Դեղի դարակների վրա մի մեծ բանկա կա, մեջը քնած է մի պստլիկ երեխա. ձեռքն ու ոտքը  կիսատ-պռատ են, գլուխը՝ մեծ: Մայրիկն ասում է. «Նայի՛ր, դու էլ էս փորիս մեջ էդպիսին եղել»: Ջրի միջի մանկիկը միշտ քնած է: Ո՛չ մեծանում է, ո՛չ էլ տեսքն է փոխվում: Երանի ես էլ մե՜ծ-մե՜ծ չդառնամ: Վախենում եմ մեծանալուց ու փոխվելուց:

Գիշերները երբեմն միտս են ընկնում Թուբա խանումի խոսքերը և նեղսրտում եմ: Քեռուս դալուկ դեմքն ու երկար քիթն են հայտնվում աչքերիս առաջ, և արցունքներս հոսում են: Վախենում եմ՝ օրերից մի օր հայրս էլ այդպիսին դառնա, ու գլխումս, սրտումս, մարմնումս պտույտ է տալիս մի տհաճ զգացողություն, ավելի տհաճ, քան հիվանդությունն է կամ ցավը: Եթե մենակ եմ լինում, ճչում եմ: Իմ անառիթ լացերն արդեն ազդում են մորս նյարդերի վրա. երկրորդ անգամ է ինձ բանտարկում, որ խելք հավաքեմ: Միայն Հասան աղան է տեղյակ, որ գլխումս վատ մտքեր են բնավորվել և որ դրանց պատճառով եմ վախենում ու լացում: Ասում է. «Չարքերն են մեղավոր: Դրանք են մարդուն վախկոտ ու չար դարձնում: Ինչքան վատ բան կա, դրանց պատճառով է»: Ըստ Հասան աղայի՝ աշխարհը լիքն է անտեսանելի էակներով, բարի ու չար էակներով: Այդ հերն անիծած դևն է, որ կամաց-կամաց խցկվում է մարդու գլուխը և նրան սովորեցնում խաբել, կա՛մ սուտ-սուտ սիրտը բռնել ու դպրոց չգնալ, կա՛մ մսի ու հացի գները ջնջել ու հայրիկից երկու-երեք թուման ավելին կորզել: Իրիկունները, ժամանակ առ ժամանակ, մորս ատամնացավը հանկարծակի բռնում է և իսկույն ևեթ բժիշկ Քոսուրիի մոտ է գնում: Դևը հուշում է, որ մայրս սուտասան է և ոչ մի տեղն էլ չի ցավում, այլ կինո նայելու կամ հյուր է գնում: Մեկ-մեկ էլ հայրս է գոռում լսափողի մեջ կամ վիճում մորս ու Հասան աղայի հետ: Դևը քամու նման սուրում է ինձ մոտ և փսփսում, որ հայրս եսասեր է  ու չար: Ուսուցուհին շարիաթի դասին ասում է. «Նա, ով չի հարգի ծնողներին և ականջ չի դնի նրանց խոսքին, կայրվի դժոխքի կրակներում»:  Դևը ցանկանում է, որ ես այրվեմ դժոխքի կրակում: Ներխուժում է մարմնիս մեջ ու մլռտում. «Տե՛ս, եղբորդ քեզնից շատ են սիրում, քեզ մեջտեղից հանել են, քեզ խաբում են: Տե՛ս, ինչպես են գգվում-գուրգուրում, գովում-գովերգում: Նրա համար կոշիկ ու գլխարկ են գնել: Քեզ չեն սիրում»:

  • Տխմա՛ր դև: Կեղտո՛տ դև: Գնա՛ գրողի ծոցը:

   Գլուխս տարուբերում եմ, ականջներս ափերով փակում: Հասան աղան ասում է. «Դևը փերիից վախենում է: Փերիները երեխաների ընկերներն են: Պիտի աղոթես ու նրանցից օգնություն խնդրես»:  Գիտեմ՝ երբ ուրախ եմ, դևն ինձնից վախենում և ինձ հանգիստ է թողնում: Դևը սիրում է տառապանք և սիրում է վախկոտ մարդկանց: Այժմ գլխիս մեջ խաղ են անում փերիները: Մտքերս բարի են, և վստահ եմ՝ մայրս ինձ սիրում է: Անսահման երջանկությունս պայմանավորված է երկու կարևոր հանգամանքով. շաբաթը ոչ աշխատանքային է, և շաբաթվա վերջին տատիկիս տանը նշանադրության արարողությունն է քեռուս անճոռնի աղջիկներից մեկի, որը, համենայն դեպս, այնքան տգեղ չէ, որքան շաբաթ օրը: Բոլորի ուշք ու միտքն այդ անսպասելի հարսանիքն է, ի՞նչ պետք է գնեն, ի՞նչ հագնեն, ո՞ւմ պիտի հրավիրեն, ո՞ւմ չպիտի հրավիրեն: Արարքների ու ասելիքների չպիտիները ավելի հանգամանալից են: Ամենակարևորը, սակայն, հագուստի, կոշիկի ու պայուսակի ընտրությունն է: Մորս զգեստը կարում է մադամ Աննան: Մայրիկն ասում է՝ նա Սորայա թագուհու դերձակն է, Փարիզում է ուսանել: Հայրիկը ծիծաղում է ու ավելացնում, որ բոլոր չքավոր հայերն էլ նույն անհեթեթությունն են ասում: Մադամ Աննայի արհեստանոցը Ղավամ Ալ Սալթանե փողոցում է, մի խարխուլ շինության երրորդ հարկում: Իրար հաջորդող երկու սենյակ է, որտեղից զուգարանի հոտ է փչում: Ունի չորս կատու, ճպռոտ, գոզոտ կատուներ, ամենագեշերն աշխարհի կատուներից: Մեկը կաղում է, մեկի մազերն են թափվում, և պոչն ու գլուխն անմազ են, երրորդն էլ կարծես քոռ է: Ամենուր պնակներով կատվի կերեր են՝ հավի գլուխ ու մակարոնի թերմացք: Սենյակի անկյունում մի քանի փայտե  կիսամանեկեններ են դրված: Յուրաքանչյուրի գլխին կա մի ծղոտե գլխարկ՝ ծաղիկներով, ծոպերով, ժապավեններով: Մադամ Աննան ասում է, որ այդ գլխարկները կարել է Նորին մեծության ընտանիքի անդամների համար: Երկրորդ սենյակը գեղեցկության սրահ է: Աննան երիտասարդացնող քսուքներ է պատրաստում և ուղարկում արտասահման: Մայրիկը գնում է այդ կրեմներից: Մադամ Աննայի կրեմներից սխտորի ու քրտիքի հոտ է փչում, հենց իր՝ մադամ Աննայի հոտը: Իմ զգեստը որոշում ենք գնել Լալեզար փողոցի խանութներից մեկից: Ճամփա ենք ընկնում մայրիկի, մորաքույր Ազարի, փոքր քեռակնոջս հետ միասին: Այդ քեռակինս գործող է, մի գլուխ արագ-արագ գործում է: Դեռևս առանց շյուղերի ու թելերի նրան չեմ տեսել: Օրական մի ժակետ ու գլխարկ է գործում՝ տանը, քայլելիս, խոսելիս. գործ անելիս է գործում: Փողոցում ու հյուր գնալիս էլ: Քնած ժամանակ էլ է գործում: Իր հագուստը, երեխաների շորերը, քեռուս պիջակ-շալվարն էլ է ինքը գործել: Գործած են ծածկոցները, սփռոցը, վարագույրները, սրբիչները, նույնիսկ ծաղիկները ծաղկամանի մեջ: Հղի է, և ես վստահ եմ, որ նրա երեխաներն էլ են բրդից ու մանվածքից, և եթե նրանցից մեկը տգեղ, ծուռտիկ կամ կուզիկ լինի կամ վատ բան անի, նրանց կքանդի ու նորից կգործի:

Գնում ենք ավտոբուսով: Մորս ու մորաքույր Ազարի զգեստների բարձիկներն այնքան լայն ու մեծ են, որ ավտոբուսի դռնից ներս չեն մտնում. բարձրանալու համար պիտի կողքի թեքվեն: Նույն նստարանին էլ չեն կարող նստել, քանի որ ուսերն իրար են բախվում: Փոքր քեռակինս կանգնած է: Մի զույգ գուլպա ու մի զույգ ձեռնոց է գործել: Այդ իրարանցման մեջ էլ գործից ձեռք չի քաշում: Շյուղերի ծայրերը ծակում են մարդկանց կողերը. բոլորի ճիչն էլ բարձր է: Չհասած Ստամբուլի պողոտա՝ ավտուբուսը միանգամից արգելակում է, և մարդիկ լցվում են իրար վրա: Կառքին լծված ձին խրտնել է ու ավտոբուսի առաջ գետնին տապալվել: Երեխաները ճչում են: Մորաքույր Ազարը մի ուժեղ ապտակ է հասցնում կողքին նստած ուղևորին: Կողքի ուղևորը գեր տղամարդ է, որն օգտվել է պատեհ առիթից և ձեռք գցել Ազարի ոտքերին ու ձեռքերին:

Մնացած ճանապարհը ոտքով ենք գնում: Ստամբուլի փողոցը մարդաշատ է: Նարինջ վաճառող թուրքերը կանչում են, չարչիները, կույր ու ճաղատ մուրացկանները կտրում են մարդկանց առաջը և չնայած մորս գոռոցին, բղավոցին, հայհոյանքին ու բողոքին՝ ձեռք չեն քաշում: Ամեն կողմից հայտնվում են խուլիգաններ, որոնք կսմթում են կանանց կամ վատ խոսքեր են շշնջում նրանց ականջի տակ: Մորաքույր Ազարը թեթևամիտ է ու անիմաստ հռհռում է: Երբեմն էլ պայուսակով հարվածում է նրանց կրծքին: Մայրիկը բանի տեղ չի դնում, միայն խոժոռվում է ու մռայլ անցնում: Քեռակինը հետն ասեղ է վերցրել, և եթե մեկն իրեն մոտենա, ասեղը մարմնի մեջ կխրի: Երբ մորաքույր Ազարին անպարկեշտ բաներ են ասում, շիկնում է և սկսում է արագ-արագ շնչել, կարծես դուրը գալիս է: Թուբա խանումը շատ բան է պատմել նրա մասին: Շատ հիմար մորաքույր է, և ամիսը մեկ սիրահարվում է: Ամուսինը գող է: Չէ՛, փողոցային չքավոր գողերից չէ, հիմնարկի պետ է և մեքենա ու վարորդ ունի: Շահի ընկերն է: Ընկերը չէ, մի երկու անգամ մասնակցել է պալատի կարևոր հյուրընկալություններին և թագուհու մոր հետ ընթրել: Ինքն ասում է, որ թագուհու մայրը սիրահարված է իրեն և պարբերաբար իրեն նվերներ ու փող  է տալիս: Ստում է: Հայրիկը տեղյակ է: Իր թերթում էլ գրել է, որ այսինչ պարոնը գող է ու մսխել է իր հիմնարկի աշխատակիցների փողերը:

Ես սիրում եմ Ստամբուլի պողոտան: Երբ ձկան, սուրճի, բոված արևածաղկի, եվրոպական դիմափոշիների ու օծանելիքի բույրերը քթիս են խփում, մեջս ջերմություն է լցվում, քնատ ու թույլ եմ դառնում, և մարմինս բավականությունից նվաղում է: Ինձ թվում է՝ մեծացել եմ, և Ստամբուլի փողոցի բոլոր տղամարդիկ ինձ են սիրահարված: Գրպաններս լիքը փող է, և որքան սիրտս ուզի, կարող եմ պաստեղ ու էկլեր առնել և հարյուր անգամ գնալ «Գեղեցկուհի լողորդը» ֆիլմը նայելու:

Ստամբուլի պողոտայի վերջնամասում հանդիպում ենք քեռիներիցս երկուսին: Երկուսն էլ կինոյի հերոսների են նման: Ճերմակ կոշիկ ու գուլպա են հագել, գլխներին սև բոլորքավոր գլխարկ դրել: Չափազանց շքեղ ու գեղեցիկ տեսք ունեն: Այնպես են քայլում, կարծես «Ամենագեղեցիկ մանուկ» տիտղոսին են արժանացել: Երբ հասնում են մեզ, հանում են գլխարկները, տմբտմբացնում գլուխներն ու անցնում:

Մեհրան փողոցում կա կոճակի մի խանութ. վաճառում են ամեն ինչ՝ հարսնաքողից մինչև նեյլոնե զուգագուլպաներ ու արտասահմանյան ներքնաշորեր: Գլուխս պտտվում է: Մատներս ծածուկ սահեցնում եմ ատլասե ներքնաշորի գայթակղիչ ու սորուն երիզների վրայով և ամոթից մեռնում: Մորաքույր Ազարը գեր է: Փնտրում է արտասահմանյան գոտի: Վաճառողը ծեր է ու ճաղատ: Մետրով չափում է Ազարի գոտկատեղը, և չգիտեմ՝ ինչ է անում, երբ Ազարը ճչում է, հետո հռհռում: Մայրիկն ասում է. « Լպի՛րշ, կեղտի մեկը»: Վաճառողը չլսելու է տալիս: Դեռ մի բան էլ շոյում է գլուխս ու ուսերս և հին կոնֆետ տալիս: Հետո գնում ենք «Փիրայեշ». երկհարկանի է, Թեհրանի ամենամեծ խանութն է: Վաճառողը կարգին մարդու է նման: Կոկիկ կոստյումով է և փողկապով: Լուսամուտի մոտ կնոջ մեծ մանեկեն կա: Հագին երեկոյան զգեստ է, գլխին՝ ծղոտե գլխարկ: Վարսերը ոսկեգույն են, կարմիր շուրթերը շողշողում են: Հորս տարիքի մի քանի տղամարդ և մի քանի երիտասարդ կանգնել ու դրսից դիտում են: Իմ սիրտն էլ է զարկում, և ապագայի մասին մտքից ու մեծանալու ուրախությունից փորս գռգռոց է ընկնում:

Վերադառնում ենք Ստամբուլի պողոտա: «Նոունեհալան» խանութից գնում ենք զգեստս: Այն չեմ հավանում:  Երկարափեշ է, ուսագլխից էլ մի թավշե թիկնոց է կախված: «Բատա» խանութը նոր է բացվել: Մարդիկ են հավաքվել պատուհանի մոտ՝ սպորտային կոշիկները տեսնելու համար: Քեռիներս հեռվից գալիս են: Դարձյալ հանում են գլխարկները, գլուխները տմբտմբացնում ու անցնում: Հարյուր անգամ գնում-գալիս են այդ ճանապարհով: Նրանց բան ու գործն էլ դա է:

Տատիս տանը եռուզեռ է: Լվանում են, շփում, եփում, և բոլորը հաշտ են ու համերաշխ: Դուռ-լուսամուտից տարածվում է անուշահամ ուտելիքների բույրը, հինգշաբթիների հետկեսօրի բույրը, բույրն առողջ ու երջանիկ մարդկանց՝ բարեխոս, պարզունակ բան ու գործով:

Նշանադրության ճաշն ու ընթրիքը պատրաստում է Հասան աղան, հռչակավոր Հասան աղան՝ աշխարհի լավագույն խոհարարը: Հագել է նոր շորերն ու նորալուսին դարձել: Թռչում եմ շալակն ու թևերով օղակում պարանոցը: Ինչքան թափահարում է, օձիքը բաց չեմ թողնում: Իմ ու Հասան աղայի խաղը մորս դուր չի գալիս. խոժոռվում է, աչք-ունքով հասկացնում, որ երեսառած եմ ու անամոթ, հիշեցնում, որ տասնմեկ տարեկան եմ և արդեն պիտի ուշադրություն դարձնեմ վարք ու բարքիս: Սիրտս խառնում է նման խոսքերից: Տեսնում եմ՝ մեծանալ նշանակում է սուտ խոսել, վախենալ, հրաժարվել շատ բաներ անելուց ու շատ բաներ ասելուց: Տեսնում եմ՝ օրիորդ լինելը մի տեսակ նույնացվում է էշ լինելու, լավ աղջիկ լինելն էլ մոլորյալ լինելու հետ:  Թուբա խանումն ասում է. «Կինն ավելի անճար է, քան շունը: Սպասի՛ր, կմեծանաս, ինքդ կհասկանաս»: Հենց այդ պատճառով էլ երազում եմ տղա դառնալ: Տղամարդու շալվար եմ հագնում, տղայավարի եմ ինձ պահում, բայց և այնպես գիտեմ, որ տարբերություն կա իմ ու այդ ազատ, բախտավոր տղաների միջև, և որ պիտի շուտով երկարափեշ շորեր հագնեմ, գունավոր մազակալներ ամրացնեմ գլխիս, և եթե եղբայրս քաշի մազերս, հրի ու խլի ուտելիքս, ընդունեմ, որ աշխարհն է այդպիսին, և ոչինչ անել հնարավոր չէ:

Դուրս եմ գալիս բակ: Ջրավազանի շուրջբոլորը մանուշակներ են: Նոր տարվան տասնինն օր է մնացել: Շատրվանը բաց է, ջուրը ցայտում է այս ու այն կողմ: Փչում է հասմիկների ու խոնավ հողի բույրը, տոնական գիշերվա, դրան հաջորդող դպրոցական արձակուրդի ու ամռան բույրը:

Թմրամոլ քեռիս լուսամուտի մոտ է: Վախենում եմ նրանից ու հետ քաշվում: Դուրս է գալիս: Տնային հագուստով է՝ մաշված զոլավոր գիշերազգեստով ու հողաթափերով: Ասես կռճոն լինի, տասն օր առաջվա թթված ապուր: Խղճում եմ նրան: Չեմ հասկանում այդչափ սիրելու իմաստը. գժի նման, մոլեռանդի նման: Հայրս միշտ նույնն է. ո՛չ խանդում է, ո՛չ բղավում, ո՛չ էլ մորս բանտարկում: Իսկ մյուսնե՞րը: Չէ՛, ոչ մեկն էլ, բացի թմրամոլ քեռուցս, այդպես չի սիրում, այդպես չի տառապում: Իսկ եթե մեկն էլ ինձ այդպես սիրահարվի՞: Եթե բանտարկի ու չթողնի հեծանիվ քշեմ… Չթողնի Ստամբուլի պողոտա գնամ: Կոպտի ու ուտելիքներս խլի… Ի՞նչ եմ անելու: Իսկ եթե այդ ամենն ինձ հետ պատահի՞: Գուցե մի օր սիրահարվեմ, խանդոտ ու խենթ դառնամ: Դողէրոցքի մեջ ընկած՝ գլուխս դռներին ու պատերին տամ: Աղավնապահ ու թմրամոլ դառնամ: Զգում եմ՝ ապագան միայն Ստամբուլի պողոտան չէ, անձուկ ու նեղ փողոցներ էլ կան, վշտալլուկ փողոցներ՝ լի թմրամոլ քեռիներով ու բանտարկված Մարիամներով, լի սիրահարված մարդկանցով:

Լսում եմ հորս ձայնը: Շրջվում եմ դեպի հյուրասենյակ, և վախերս անհետանում են: Այդ սենյակում անհանգստությունն ու տառապանքը տեղ չունեն: Լուսամուտները բաց են, և արևը սահել-հասել է մինչև գորգի ծայրը, մինչև պատը: Վարագույրները լվացել են. օդում ալիքվում են օսլայի ու լեղակի հոտերը, առողջության ու մաքրության հոտերը: Մտածում եմ Մարիամի մասին, որտեղ էլ որ լինի, ազատ է ու խաղաղ, շրջում է իր համար: Ես էլ եմ այդպես ուզում, հենց այդպես: Զգում եմ՝ ուժեղացել եմ, և կարող եմ կռվել բոլորի հետ՝ նույնիսկ եղբորս, և նրան գետնին տապալել: Մտնում եմ միջանցք:  Մորաքույր Ազարի տղան կանգնած է պատի տակ: Այդ կեղտոտ, երեսառած լակոտը գողացել է հեծանվիս զանգն ու գունավոր գնդիկներս: Նա երկու տարով մեծ է ինձնից և հաստավիզ է: Նայում եմ նրան: Ակնախոռոչները նման են թմրամոլ քեռուս աչքերին, ինքնասածի է ու ինքահավան: Բարձրացնում եմ ձեռքս ու բռունցքով ուժեղ հարվածում քթին: Գլուխը դիպչում է պատին: Ճչում է: Հավատը չի գալիս: Շլմորել է: Մինչ կհասցնի ուշքի գալ, ոտքով խփում եմ կոճին ու հեռանում: Նստում եմ հորս կողքին և նրան հավասար ծիծաղում:

Վաղը ցերեկը քեռուս աղջկա նշանադրությունն է: Գիշերում ենք տատիս տանը: Ես թոռներից միակն եմ, որ իրավունք ունի մնալ մեծերի հետ: Հյուրասենյակում ներքնակներ են փռել: Գերդաստանի բոլոր տարեց կանայք ներկա են: Մեծ մորաքույրը նման է ձիու՝ երկար վզով, քթի ու շրթունքի միջև եղած մեծ տարածությամբ: Մազերն ու հոնքերն ածուխի նման սև է ներկել: Մաքրասեր է ու կասկածամիտ, ոչ մի բանի մատով չի դիպչում: Փարսա խանումը երեխայի հասակ ունի: Աթոռին նստելիս ոտքերը գետնին չեն հասնում: Բոյն ու լայնքը միաչափ են: Հարյուր տակ էլ շպարվել է: Թշերը երկու կարմիր շրջանակներ են: Մի գլուխ ծխում է և գիրք կամ թերթ կարդում: Գերդաստանի միակ կրթված տարեց կինն է: Հայրիկի հետ քննարկում է կարևոր հարցեր շահի ու անգլիացիների մասին: Գոհար Թաջ խանումը պաշտում է երեխաներին, ինքն էլ երկու ճարպիկ երեխաներ ունի: Ամեն անգամ, երբ անցնում եմ կողքով, շոյում է մազերս ու մի լավ բան ասում: Գիշերը քնում եմ նրա ու մորս արանքում: Շրջապատս լեցուն է մայրիկով, տատիկով, գորովագութ ծեր մորաքույրներով: Ինչպիսի՜ բավականություն է: Ուրախությունից քունս չի տանում: Ականջներս արթուն են, և լսում եմ յուրաքանչյուր ձայն: Սիրում եմ մորս մեղմիկ շնչառությունը, ծեր կանանց քաղցր փնթփնթոցը: Միակ ձայնը, որ խանգարում է ինձ, ժամացույցի միալար տկտկոցն է: Գոհար Թաջ խանումն ուշադիր է իմ նկատմամբ, վերմակն ուսերիս է քաշում: Զգում եմ նշի ու փախլավայի, վաղվա ու հարսանիքի, քեռուս աղջկա ու մադամ Աննայի երիտասարդացնող քսուքի բույրերը:

Լուսաբացին սկսվում է եռուզեռը. դռան զանգ, հեռախոսազանգ, փսփսոցներ, խինդ ու ծիծաղ, բաժակների զնգզնգոց, ինքնաեռի բլթբլթոց: Փեսան գնում-գալիս է մրգի ու քաղրավենիքի արկղիկներով, հևում է ու շտապում: Մերթընդմերթ կամացուկ շշնջում է քեռուս աղջկա ականջին ու շիկնում: Ժամանում է Հասան աղան՝ կաթսաներով, քափկիրով, աման-չամանով: Նոր կոստյումն է հագին: Դեռ տեղ չհասած՝ խոհանոցի ղեկն իր ձեռքն է վերցնում ու բոլորին կարգադրություններ անում: Վերջին սենյակը նախապատրաստել են հարսին զուգելու համար: Պատի տակ կրակաման կա: Մեջը լիքը վարսափաթթուկներ են: Որոշել են իմ մազերն էլ ոլորել: Մորաքույր Ազարը թելով մաքրում է հարսնացուի դեմքը: Նա այրվում է: Բերանը բաց է, քրտինքը հոսում է վրայից: Քեռուս աղջկա դեմքը կարմրել է, և փետած մազիկների տեղերը նռան հատիկների նման դուրս են թռել: Իմ վարսերն էլ են գանգրացնում: Հագնում եմ նոր զգեստս: Սովոր չեմ իմ այս անդուր, ճոռոմ, զուգված-զարդարված տեսքին: Զայրանում եմ: Կարծես դարձել եմ այլ մարդ, այն գերազանցիկ աղջիկներից, որին յուրաքանչյուր թմրամոլ քեռի կարող է բանտարկել ու հետն էլ կոպիտ վարվել:

Կեսօրին մոտ խումբ-խումբ ժամանում են հյուրերը: Բերում են հարսին: Թուբա խանումը շարժում է կոնքերը, և բոլորը միաբերան երգում են. «Ո՛վ սիրելիս, շնորհավոր»: Բակը մի ակնթարթում լցվում է մեծ ու փոքր երեխաներով: Մորաքույր Ազարի փոքր տղան ընկել է պարսպից ու ջարդել գլուխը: Շատրվանը ցայտում է, քեռուս տղաները թրջվել են: Տատս անընդհատ գլուխը հանում է հյուրասենյակի պատուհանից ու սաստում երեխաներին: Թուբա խանումն էլ ժամանակ առ ժամանակ գալիս է, մի տեղը տեղին ապտակ հասցնում թոռներից մեկին ու գնում: Թմրամոլ քեռիս նայում է լուսամուտի հետևից: Աղավնիների համար է անհանգստանում. մի քանի օր առաջ հարևանի կատուն խեղդել է իր սիրելի, սրտակից աղունիկին:

Մեզ՝ երեխաներիս համար միջանցքում առանձին սեղան են բացում: Գոհար Թաջ խանումը քաղցրավենիք է բերում: Վրա ենք տալիս և շրջում բրնձահացի ափսեն: Խլխլում ենք իրարից, ու ծեծկռտուքն սկսվում է: Տատիկը ճիպոտով դաղում է տղաների ոտքերը: Թիկնոցս փաթաթվում է ձեռք ու ոտքիս, և չեմ կարողանում կռվել քեռուս տղաների հետ այնպես, ինչպես ուզում եմ: Կողքիցս անցնող ցանկացած երեսառած երեխա քաշում է խոպոպներս:

Հյուրասենյակում երգ ու պար է: Մայրիկը բերել է մեր գրամաֆոնը: Ասում են՝ փեսան արվեստագետ է, թուրքերեն ու ռուսերեն գիտի: Մի թուրքական երգ է երգում: Իմ խորին համոզմամբ, սակայն, Ստամբուլի պողոտայի նարնջավաճառներից մեկն է:

Իմ ու մորաքույր Ազարի աղջկա անունները գրանցել են մադամ Ելենայի պարի խմբակում: Մայրիկը մի խզբզած սկավառակ է դնում գրամաֆոնի մեջ ու պահանջում, որ ես ու մորաքրոջս աղջիկը պարենք: «Դասական պար»,- բացատրում է հյուրերին: Բոլորը սսկվում են: Կարծես մի կարևոր իրադարձություն է կատարվելու: Ծեր մորաքույրը ուժեղ փչում է իր ղալյանի մեջ և ջրի գլգլոցը ընդհատվում է սկավառակի ղռղռոցի հետ: Ես կպչում եմ պատին և հետ-հետ գնում: Մորաքրոջս աղջիկը երկմտում է: Գորգի վրայով թաթ-թաթ գնում է մինչև սենյակի կենտրոնը, պտտվում, վազում, ցատկում: Հյուրերը ծափահարում են:  Նորից է ցատկում՝ լայն բացված ձեռք ու ոտքով: Հայրս ասում է՝ լա՛վ է, հերի՛ք է: Բոլորը շրջվում են դեպի նա: Երբ հայրիկը խոսում է, բոլորը լսում են, երբ ծիծաղում է, բոլորը ծիծաղում են նրա հետ միասին:

Քեռուս տղաները պահմտոցի են խաղում: Միանում եմ նրանց: Վազում եմ միջանցք, որ մի խուլ տեղ գտնեմ: Որտե՞ղ: Փակողը հաշվում է՝ վեց, յոթ, ութ, ինը: Որտե՞ղ: Աչքս ընկնում է երկրորդ հարկ տանող աստիճաններին: Չեմ համարձակվում: Երկմտում եմ, ինքս ինձ ասում՝ ոչ մի երեխա իրավունք չունի բարձրանալ վերևի հարկ: Երեխաներից ամեն մեկը մի տեղ թաքնվել է: Փակողը հաշվում է: Տա՛սը: Ոտք ու ձեռք եմ ընկել: Նայում եմ շուրջս: Սիրտս խփում է: Վազում եմ վերև: Երեք-չորս աստիճան բարձրանում եմ ու կանգնում: Մինչ այդ այդտեղ չէի հասել: Զով է ու խաղաղ: Հազար-հազարավոր կիլոմետրերով հեռու է ներքևի սենյակներից: Մեկ այլ տեղ է, մեկ այլ քաղաք կամ աշխարհ: Գիտեմ, որ չպետք է այդտեղ լինեմ, շատ բաներ չպետք է իմանամ ու մեծ վշտերից հեռու մնամ: Գիտեմ այդ ամենը, բայց և այնպես չեմ կարողանում ոտքերիս առաջն առնել: Դիմացի սենյակի դուռը կիսաբաց է: Առաջանում եմ, կանգնում, չգիտեմ՝ ինչ անեմ: Դևերը հո՜ւ-հո՜ւ են գոռում գլխիս մեջ: Գիտեմ՝ մորս կարգադրությանը հակառակ բաներ եմ անում, արգելված բան: Հաճույքը հենց դա է: Դևը խոսում է ականջիս տակ:  Հրում է առաջ: Ինչո՞ւ պիտի չնայեմ: Ինչո՞ւ չտեսնեմ: Հաստատ ինչ-որ զարհուրելի բանի եմ հանդիպելու: Մայրս ասում է՝ բոլոր վատ արարքները գրվում են մարդու ճակատին: Դևը ծիծաղում է: Ասում է. «Գնա՛, հոգյա՛կս: Խաբում են: Ո՞ւր է: Տե՛ս, ճակատդ մաս-մաքուր է ու ճերմակ»: Մայրիկն ասում է. «Երեխաները չեն տեսնում, միայն մենք՝ մեծահասակներս կարող ենք կարդալ»: Մայրիկը ճիշտ է: Զգում եմ՝ ճակատս այրվում է: Դևը ձեռքս դնում է դռան բռնակին: Դուռն ավելի է բացում: Ծիկրակում եմ: Մահճակալին պառկածը բնավ էլ դևի նման չէ, ինչպես կարծում էի: Երիտասարդ է ու գեղեցիկ: Բաց շագանակագույն երկար փարթամ մազեր ունի: Նման է աղջկա՝ նուրբ, գունատ, մաքուր, փակ աչքերով, երկար արտևանունքով, շատ երկար: Իր ոչ մի եղբորը նման չէ: Հասան աղային ու հորս էլ նման չէ: Հեքիաթի հերոսի պես է, արքայազնի, որին հմայել են ու ամրոցում բանտարկել: Չի շարժվում: Աչքերը չի էլ թարթում: Քնած է: Նայում եմ: Գուցե մահացե՞լ է: Սիրտս տակնուվրա է լինում: Լսում եմ խաղընկերոջս ձայնը: Ինձ է փնտրում: Պիտի թաքնվեմ: Աչքս քեռուս ճերմակ դեմքին է: Մեռե՞լ է: Ներքևից լսվում է երգ-երաժշտության ձայներ: Ուրախ ձայներ, ողջ-առողջ մարդկանց ձայներ: Մայրիկն ասում է. «Մեռնելը ճամփորդելու պես է: Պետք չէ տխրել: Պապիկը, Փարսա աղան, Ախթար խանումը, բոլորն էլ մեկնել են ճամփորդության»: Այդ ճամփորդությունը տարբերվում է մնացածներից: Ո՞ւր են մեկնում: Ամեն ինչից տեղյակ Թուբա խանումն ասում է. «Երբ մարդը մեռնում է, գնում է էն աշխարհ »: Ո՞ր աշխարհ: Փակողն աստիճանների մոտ է: Հաշվում է: Մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ, վեց, յոթ, ութ, ինը, տասը: Իջնում եմ ներքև: Երեխաները միջանցքում են: Փակողը հետևից բռնում է ինձ: Իմ հերթն է: Փակում եմ: Հաշվում եմ: Ներսս ալեկոծվում է: Ուշք ու միտքս քեռուս կողմն է: Ինչպե՞ս կարելի է լինել, հետո չլինել:  Մորաքույր Ազարը կանչում է. «Երեխանե՜ր, եկե՛ք: Ճաշում ենք, ձեռքերդ լվացե՛ք»: Հարսը պարում է փեսայի հետ: Աստծուն է հայտնի՝ ինչքան ուրախ է: Նույնիսկ տատիկն է զվարթ, երջանիկ և մոռացել է թմրամոլ ու մեռած տղաների մասին:

Հայրիկը քաղցած է և այդ մասին հայտարարում է բարձրաձայն: Խաղն ընդհատվում է: Կանգնում եմ հյուրասենյակի դռան մոտ: Մի տեսակ տարօրինակ եմ, մի տեսակ վատ: Մարմինս սրթսրթում է, մրսում եմ: Դողում է հոգիս: Կինոյի մարդիկ էլ են մեռնում: Վատ մարդիկ խոցվում են գնդակից, ընկնում գետնին: Մայրիկն ասում է. «Էս ամենը խաղ է: Ձևացնում են՝ իբրև մեռել են»: Գուցե քեռիս էլ է ձևացնում: Իրեն մահացածի տեղ է դրել, որ վախեցնի ինձ: Դրա համար էր մայրիկն ասում՝ փոքրերը վերևի հարկ բարձրանալու իրավունք չունեն:

Մադամ Աննան էլ է եկել: Կրում է այն գլխարկներից մեկը, որ կարել էր պալատական կանանց համար: Տիկին Փարսան նստել է հորս կողքին՝ աթոռին: Ոտքերն իրարից հեռու են և հատակին չեն հասնում: Թերթ է կարդում և ծխում:

Ծլնգում է պատի ժամացույցը: Երկար, ջախջախիչ զանգեր են: Սիրտս խառնում է:

«Ճա՜շ»: Հայրիկը սոված է: Հասան աղային կանչելով՝ նա իր հանկարծահաս վատ տրամադրությունը սփռում է մինչև աշխարհի ծայրը: Բոլորն աճապարում են: Ճաշի սեղան են բացում: Խոհանոցից գոռուն-գոչյուն է լսվում: Թուբա խանումի թոռն ընկել է սեղանից,  ինքնաեռը շուռ է եկել վրան. ոտքն այրվել է: Թուբա խանումը քոթակում է նրան: Մորաքույր Ազարը երգում է. «Աստված շնորհավոր անի, գեղանի՛ հարսիկ, Աստված շնորհավոր անի խինդ ու բերկրանքը մեծ»: Մայրս ինչ-որ կատակ է լսել և ծիծաղում է: Ուզում եմ նրա հետ լինել: Ուզում եմ նրա կրծքին փարվել: Ուզում եմ ձեռքը բռնել:

Հայրիկը մտածում է ուտելու մասին, ի՛ր մասին: Հասան աղան ժամանակ չունի, ինձ չի լսում, զբաղված է կերակուրը մատուցելով:

Ամաններ, գդալ-պատառաքաղ, կանաչու ափսե, հացաման, ապուրամաններ, փլավի մատուցարաններ, անցուդարձ, մորս անվերջանալի ծիծաղը:

Նախ հրավիրում են գերդաստանի պատկառազդու տարեց կանանց: Հորս տեղը սեղանի գլխին է: Ճանապարհ ենք բացում հարսի ու փեսայի համար: Նշանադրության արարողությունը մեկ ժամից է՝ կեսօրից հետո:

Վատ եմ զգում:

Լուսանկարիչ էլ է եկել: Մայրս ցանկանում է նկարվել հարս ու փեսայի և ինձ հետ: Ասում է. «Ժպտա, էս ի՞նչ արտահայտություն է դեմքիդ»:

Երանի հարցնեի նրան: Երանի ասեի: Եթե նայի ինձ, կհասկանա: Ճակատիս գրված է, բայց վրաս չի նայում: Ուշադրությունը հյուրերի կողմն է, կերակուրներով լի աման-չամանի կողմը: Բոլորը տարված են ուտելով: Ոչ մեկն իրեն նման չէ: Կարծես բոլորը գունդուկծիկ են եղել: Կծկված, տողադարձված…

Տատիկը նկատում է. «Էս երեխան ոնց որ հիվանդ է, գույնը թռել է երեսից»:

Թուբա խանումն ասում է,- շուտով քո հերթն էլ կգա,- և ծիծաղում է: Բերանը կարծես քարայր լինի, ավելի ու ավելի է բացվում:

«Այս ժամացույցը հարյուր հիսուն տարի է՝ կա, և մեզանից հետո էլ դեռ լինելու է»: Մեզանից հետո, հորիցս ու ինձանից հետո: Քեռուցս հետո իմ հերթն է: Ի՛մ: Ի՞մ: Ճչում եմ: Փլավի ափսեն ընկնում է ձեռքիցս: Սրթսրթում եմ: Բոլորն ինձ են նայում: Բոլորն էլ ծեր են, գեշ ու խորշոմած. Նույնիսկ մայրիկը:  Տատիկն ասում է. «Էս երեխուն աչք է կպել: Մի ձու ջարդեք չար աչքը խափանելու համար»:

Լաց եմ լինում: Այն երկյուղալի լացերից է, որոնք մայրիկին հանում են համբերությունից: Թուբա խանումը գրկում է ինձ և ջանում է հանգստացնել: Մեծ մորաքույրն ասում է. «Մրսել է: Տաք նաբաթ տվեք»: Մայրիկը վրա է բերում. «Հաստատ գիշերը վատ երազ ես  տեսել: Հոգնել ես: Էս է չուտելու հետևանքը: Թուլությունից է: Գնա՛, մի քիչ պառկիր»: Միգուցե մեռնում եմ: Միգուցե մեկնում եմ ճամփորդության դեպի այն աշխարհ: Ո՞ւր: Ուզում եմ մնալ մորս մոտ, նրա գրկում:

Չար Թուբա խանումը զոռով բռնել է ձեռքս ու ինձ քարշ է տալիս իր հետևից:

Տատիկի ննջասենյակը մյուս սենյակներից հեռու է՝ միջանցքի ծայրին: Մի քանի կտոր իր ունի, մի նեղ մահճակալ ու մի մեծ ռադիո: Մտնում եմ ծածկոցի տակ: Ներսս պաղ է, մարմինս, գլուխս, ձեռքս ու ոտքս սառցակալել են: Լացս զսպել չի լինում: Եթե պապս ողջ լիներ, մի բան էլ ինձ համար կձեռնարկեր, այնպես, ինչպես քեռուս թմրամոլ սարքեց: Իր համեղ եփուկներից ինձ կտար: Իր հրաշք դեղերից: Որքա՜ն էի սիրում նրա դեղատունը: Ո՞ւր է ջրի միջի երեխան: Երանի նրան, միշտ երեխա է, ո՛չ կմեծանա, ո՛չ կամուսնանա, ո՛չ էլ կմեռնի:

Պատի ժամացույցն այդ սենյակի դռան հետևում է: Ջանում եմ քնել: Դողում եմ: Սիրտս կտոր-կտոր է լինում: Փակում եմ աչքերս:

Տ՛իկ-տա՛կ, տի՛կ-տա՛կ, տի՛կ-տա՛կ…

Ստամբուլի պողոտան աշխարհի մյուս ծայրին է: Եվրոպացի մանիկենը լանջաբաց զգեստով կանգնած է «Փիրայեշ» խանութի պատուհանի մոտ. հեռվից ինձ է մատնացույց անում: Նման է կինոդերասանուհիներին, նման է մայրիկին: Հասան աղայի ձայնն արձագանքում է ականջներիս մեջ. «Պիտի օգնություն խնդրես փերիներից: Դևն է, որ մարդկանց վախեցնում է: Դևն է, որ մարդուն լացացնում է»:

Լսում եմ դռան բացվելն ու փակվելը: Մեկը մահճակալիս մոտ է: Քթիս է խփում Գոհար Թաջ խանումի քաղցր բույրը: Ինձ համար տանձի օշարակ է բերել: Նստում է մահճակալին: Շոյում է գլուխս: Աշխարհի ամենագեղեցիկ հասակավոր կինն է, նման է հինգշաբթիների հետկեսօրներին՝ լի արևով, լույսով, լավ իրադարձություններով, լի խաղով, հանգստով ու ամառով, որ առջևում է:

Մտածում եմ ամառվա մասին, և մարմինս կամաց-կամաց տաքանում է: Դևերը փախչում են գլխիցս: Երեսս հպում եմ Գոհար Թաջ խանումի ձեռքերին, և սիրտս հանգստանում է: Տասնինն օր է մնացել Նովրուզին: Պատուհանը կիսաբաց է: Զգում եմ խակ մրգերի բույրը, Գոհար Թաջ խանումի անուշաբույր շնչառության հոտը: Մտածում եմ Էլահիեի փողոցներում հեծանիվ վարելու, ուրբաթ երեկոներին կամրջի վրա հավաքվելու, «Բահար» կինոթատրոնի, Ամառանոցայինի խանութի պաղպաղակի, թաղի տղաների ու Շամիրանի ավտոբուսի մասին: Սեղմվում եմ Գոհար Թաջ խանումին՝ իմանալով, որ ինձ հետ ոչ մի վատ բան չի պատահի: Մարմինս թուլանում է: Կոպերս անվախ փակվում են: Մի քանի փոքրիկ լուսաշրջանակներ են պտտվում աչքերիս առաջ. փերիներն են. խաղում են գլխիս մեջ:

------

 

Տատիկիս տունը վաճառված է: պատի մեծ ժամացույցը քեռիներիցս մեկի տանն է. վերջին քեռուս տանը: Երբեմն անքուն գիշերների լռության մեջ բարձիս տակից լսում եմ նրա վնասատու տիկ-տակի ձայնը: Գիտեմ՝ այդ ժամացույցը մեզանից հետո էլ կշարունակի իր գոյությունը: Պտտվող սլաքների համառությունը նյարդայնացնում է ինձ: Հետո աղջամուղջին սենյակ է սպրդում մի ախորժաբեր բույր՝ նման թեթև ու նվիրական շնչի, և ես ճակատիս զգում եմ Գոհար Թաջ խանումի մշտապես գորովալի ձեռքի հպումը: Սիրտս վերստին լցվում է մանկության տարիների խլվլոցով: Գիտեմ՝ այդ ծանոթ ձեռքի շոյանքում ամփոփված է վաղեմի մի խոսք, պարզ, առողջ, թեթևաբեռ մի խոսք՝ նման աշխարհի ժամացույցների տրտմալի տկտկոցի հետ լսվող փերիների աշխույժ ձայներին:

 

Պարսկերենից թարգմանեց Նունե Հովհաննիսյանը

 

[1] Իրանում աշխատանքային շաբաթը սկսվում է շաբաթ օրը և ձգվում մինչև հինգշաբթի: