«Այստեղ ես տեսա աշխարհը․․․»

 

«ԽՈՍՔԻ ԱՐՎԵՍՏ» ԲԱԺԻՆԸ ՎԱՐՈՒՄ Է ԳՈՀԱՐ ԲԱՂՄԱՆՅԱՆԸ.

 

Ինչպես անհաս փառքի ճամփա

Ես իմ Մասիս սարն եմ սիրում...

Ե. Չարենց

Երկու բևեռայնորեն տարբեր տպավորություն եմ հիշում:

Ռուսաստանում ինչ-որ բան անպայման կփակի տեսադաշտը: Եղևնի, ցանկապատ, սյուն, հայացքդ մի բանի հաստատ կհանդիպի: Դա նույնիսկ ինչ-որ արդար կամ  պաշտպանիչ գործոն է, մանավանդ եթե հաշվի առնենք մեր ընդարձակ տարածությունը:

Բայց այլ բան է Չարենցի կամարը:

Սարը մոտեցավ ճանապարհին և ուսով շարժեց այն աջ: Ճանապարհը մի կողմ քաշվեց՝ ճանապարհ տալով: Բայց ահա աջից մի ուրիշ ուս հայտնվեց և ճանապարհը ձախ հրեց: Ճանապարհը սեղմվեց, խրվեց-մնաց սարերում. հորիզոնն անհայտացավ: Ու հանկարծ ճանապարհը դուրս պրծավ, շունչ քաշեց. աջից հանկարծակի մի լույս հայտնվեց, կարծես սարը տապալվեց, մի պահ ինչ-որ բան երևաց հեռվում, ու մի փոքրիկ սար նորից ամեն ինչ ծածկեց: Չնայած, նրա հետևում երկնքի մի պատառ կերևար, եթե չլիներ սարիկի գագաթի տարօրինակ, անտեղի ու անշնորհք այն կառույցը: «Հիմա կանցնենք սրա կողքով», - մտածեցի ես՝ չգիտես ինչու զայրացած այդ կառույցի վրա: Բայց մենք կտրուկ դուրս եկանք մայրուղուց և սարը բարձրացանք: Գագաթին վեր խոյացող կամարը մոտենում էր և վերջապես փակեց ամեն ինչ: Մենք դուրս եկանք:

Ես զարմացած նայեցի ընկերներիս. ինչո՞ւ ենք կանգնել: Ի՞նչ կա այս փղակառույցի մեջ:

-Չարենցի կամարն է, - ասացին ինձ և լուռ զիջեցին ճանապարհը: Ես զգացի, որ այստեղ ինչ-որ դավադրություն կա. ինձանից ինչ-որ բան են սպասում: Բայց որքան էլ չուզենայի նեղացնել ընկերներիս, միևնույն է, հրաշալի ոչինչ այս կամարում ես չգտա: Հետևից ինձ հրեցին, նույնիսկ չափից դուրս կոպիտ: Դժկամությամբ ու զարմանալով ես անցա կամարի տակ ու ապշեցի:

Աստված իմ, այդ ինչ ազատություն էր: Այն բռնկվեց: Ինչ-որ բան բարձրացավ իմ մեջ, բայց չիջավ ներքև: Ինչ-որ բան դուրս թռչեց ինձնից ու հետ չեկավ:

Դա աշխարհաստեղծման առաջին գծագիրն էր: Գծերը շատ չէին՝ գիծ, գիծ ու մեկ էլ գիծ: Շտրիխներ չկային ընդհանրապես: Գիծն անց էր կացվում վստահ ու ընդմիշտ: Ուղղում է՛լ հնարավոր չէր անել: Պարզապես ուրիշ գիծ չէր կարող լինել: Սա միակ գիծն էր, ու հենց այն էլ կար: Մնացած բոլոր գծերը, ինձ թվում է, Աստված անց է կացրել կամ հոգնած, կամ հմտացած, կամ էլ կոշտացած ձեռքով: Ռուսաստանի խուճուճ բնությունը Աստծո բարոկկոն է:

«Սա է աշխարհը», - կարող էի ասել ես, եթե կարողանայի:

Կանաչ ու փոշոտ ալիքները դուրս էին պրծնում ոտքերիս տակից ու գլխապտույտ առաջացնում: Բայց դա վախի, անկումի գլխապտույտը չէր, այլ՝ թռիչքի:

-Տեսնո՜ւմ ես Մասիսը: Մասիսը տեսնո՞ւմ ես: - Ես ցնցվեցի: Էլ ի՞նչ կարելի էր տեսնել այստեղ: Ընկերս ձեռքը մեկնեց աշխարհի ծայրի մոտ. - Տեսնո՞ւմ ես: Մի քիչ մուգ է: Տես, ձախից փոքր գագաթն է, այն ավելի լավ է երևում... Իսկ աջից մեծն է: - Ընկերները նկարում էին օդում գիծը. - Տեսնո՞ւմ ես: Նա մեկ անհայտանում է, մեկ նորից հայտնվում:

Ես լարվում էի ու տեսնում կամ չէի տեսնում: Ախր ես չգիտեի, ինչ պիտի տեսնեմ:

-Տեսնում եմ, տեսնո՜ւմ եմ, - հիացած հաստատում էի ես՝ շրջանակելով անտեսանելի մի բան:

-Իսկապե՞ս: Տեսնո՞ւմ ես:

Ես դեռ չէի տեսնում Արարատը:

-Լավ, ժամանակն է, - ասացին ինձ:

Ամաչելով ես ետ դարձա՝ կամարի տակ: Վերջին անգամ հետ նայեցի.«Ահա այն աշխարհը, ուր մենք ապրում էինք...»

Ամեն ինչ այնքան բնական է: Նոյն եկավ հենց այստեղ: Ոչ, նա չնստեց Արարատի ժայռին, այլ իր տապանը կառանեց-կապեց նրան: Նա այլ երկիր չգիտեր, ու եկավ հենց այստեղ:

Երկիրը չի կարող փոքր լինել մարդու համար, եթե նա գոնե մի անգամ զգացել է այդ երկրի ընդարձակությունն ու ազատությունը: «Այստեղ ես տեսա աշխարհը», - ասում են հայրենիքի մասին:

Հատված Անդրեյ Բիտովի «Հայաստանի դասերը» գրքից